Арцём Шрайбман: Куды каронавірус вядзе адносіны Мінска і Масквы

У беларуска-расійскіх адносінах перасталі працаваць старыя формы пошуку кансенсусу. Нейкая новая формула адносін рана ці позна будзе знойдзена. Але пакуль незразумела, ці адбудзецца гэта таму, што бакі сядуць і дамовяцца аб новым фармаце дружбы, ці ж, наадварот, разыйдуцца настолькі далёка, што канфлікты вычарпаюцца самі сабой з-за таго, што ў адносінах ужо не будзе чаго дзяліць.

– піша аналітык Арцём Шрайбман для Маскоўскага цэнтра Карнэгі.

Пандэмія каронавіруса стала яшчэ адной крыніцай канфліктаў у адносінах Мінска і Масквы, якія і без таго ў апошнія гады былі вельмі напружанымі. Ні адзін з бакоў не вінаваты ў пачатку эпідэміі, але гэта не перашкодзіла ім ператварыць яе ў падставу для абмену ўзаемнымі прэтэнзіямі і абвінавачваннямі. Кожны стаў тушыць свой пажар, і нацыянальныя інтарэсы пры прыняцці рашэнняў амаль цалкам выцеснілі саюзныя.

Ад спрэчкі да спрэчкі

Расія і Беларусь падышлі да пачатку эпідэміі з вялікім багажом узаемных рознагалоссяў і недаверу. Не здолеўшы за год дамовіцца аб фармаце паглыблення інтэграцыі, бакі задумалі трохмесячную нафтавую вайну з-за невялікай спрэчкі аб цане паставак.

Падзенне сусветных коштаў на нафту з-за пандэміі дапамагло Мінску і Маскве дамовіцца. Але адбылося гэта толькі таму, што грашовы памер нафтавай спрэчкі ўслед за коштам на сыравіну стаў мізэрным на фоне агульнага эканамічнага спаду.

З пачаткам эпідэміі Расія закрыла свае межы і забараніла ўезд грамадзянам усіх краін, уключаючы Беларусь, якая да такога не прывыкла і з якой не параіліся. Гэта рашэнне моцна ўскладніла вяртанне беларусаў з-за мяжы. Дайшло да таго, што пры пасадцы ў самалёт падзялялі сем’і з грамадзян дзвюх краін, а беларускай амбасадзе ў Маскве прыходзілася на сваіх машынах вазіць турыстаў з Унукава ў Шарамеццева, адкуль ім яшчэ некалькі дзён можна было паляцець у Мінск.

Лукашэнка абурыўся, як ён гэта ўмее, эмацыйна, з сустрэчнымі абвінавачваннямі, што вірусная сітуацыя ў самой Расіі куды горшая за беларускую. З Масквы адказалі люстраной крытыкай на адрас беларускага прэзідэнта. Падключыліся расійскія медыі, якія пачалі разносіць у пух і прах падыход беларускіх уладаў да эпідэміі і высмейваць самога Лукашэнку.

У Беларусі сапраўды дагэтуль няма каранціну або забароны масавых мерапрыемстваў, працягваецца чэмпіянат па футболе, межы краіны адкрыты, як і кафэ або кінатэатры. Толькі нядаўна ВНУ пачалі пераходзіць на дыстанцыйнае навучанне, а школьнікам на пару тыдняў працягнулі вакацыі. Лукашэнка і сам даваў СМІ смачныя загалоўкі сваімі парадамі лячыць каронавірус гарэлкай, лазняй, яздой на трактары, гульнёй у хакей.

Сярод патоку расійскай крытыкі, асабліва ў телеграм-каналах, за якімі ў адміністрацыі Лукашэнкі пільна сочаць, сталі праскокваць небяспечныя для беларускай улады ідэі. Напрыклад, што пара сілай ратаваць братэрскі народ ад гуманітарнай катастрофы, якая насоўваецца. Беларускія тэлеканалы адказалі на гэта сваім залпам — высмейваннем каранціну ў Расіі, чэргаў у маскоўскім метро і сюжэтамі пра тое, як руйнуецца бізнес, пакуль Крэмль падтрымлівае толькі набліжаныя дзяржкарпарацыі.

Інфармацыйная вайна зрабіла немагчымым супрацоўніцтва дзвюх краін у барацьбе з вірусам.

Прадастаўленне гуманітарнай дапамогі ператварылася для Масквы ў магчымасць паказаць Мінску, дзе яго месца, а для Мінска — папракнуць Маскву ў нізкай якасці і непатрэбнасці яе падтрымкі.

Калі Лукашэнка асабіста паскардзіўся на ненадзейнасць расійскіх тэстаў на каронавірус, былы галоўны санітарны ўрач Расіі, цяпер дэпутат Генадзь Анішчанка параіў беларускаму кіраўніку вучыць сваіх калгаснікаў сеяць пшаніцу і не лезці туды, дзе ён не разбіраецца.

Пры гэтым беларускія ўлады з удзячнасцю прымаюць дапамогу Кітая і Узбекістана, адкрыта просяць грошай у МВФ, ЕС і еўрапейскіх банкаў. Але расійскую падтрымку Мінск успрымае як рэпутацыйную рызыку, якую трэба мінімізаваць, а па крэдыты ў Маскву нават не звяртаецца.

Стратэгічная нявызначанасць

Такі стан адносін не пакідае месца для пазітыўнага парадку. Дарожныя карты па інтэграцыі схаваныя ў стол за непатрэбнасцю. Кропкай сімвалічнага прымірэння мог стаць парад Перамогі ў Маскве, куды Лукашэнка збіраўся ляцець нават коштам пераносу мінскага параду на вечар. Але з-за віруса не склалася.

На гарызонце ўжо бачныя новыя спрэчкі. Мінск ініцыяваў перагляд коштаў на газ. Паводле дзеючага на 2020 год кантракта, Беларусь плаціць 127 долараў за тысячу кубаметраў. Аднак з-за абвалу нафтавых коштаў многія еўрапейскія спажыўцы атрымліваюць расійскі газ танней нават з улікам больш дарагой транспарціроўкі.

Прававых падставаў патрабаваць змены цаны няма — Мінск сам падпісаў кантракт. Проста з кан’юнктурай не пашчасціла пакупніку, а магло не пашчасціць прадаўцу. Двухразовае падзенне экспартнай выручкі “Газпрама” ў пачатку года намякае, што там наўрад ці захочуць даваць новыя зніжкі Мінску.

Беларускім уладам прыйдзецца альбо адступіць і затаіць яшчэ адну крыўду, альбо павышаць стаўкі — спыняць нейкія плацяжы даччыным кампаніям «Газпрама» ў краіне ці пагражаць яго інфраструктуры.

Іншая блізкая праблема — будучыня двух расійскіх вайсковых аб’ектаў у Беларусі: вузла сувязі ВМФ Вілейка і радыёлакацыйнай станцыі “Волга”. У 2021 годзе завяршаецца тэрмін іх арэнды, дамовіцца аб яе падаўжэнні трэба да чэрвеня гэтага года.

Улетку ў Лукашэнкі будзе выбарчая кампанія перад прэзідэнцкімі выбарамі ў канцы жніўня. Нельга выключаць, што дзеля таго, каб лішні раз падкрэсліць сваю ролю абаронцы сувэрэнітэту — а іншае амплуа на выбары ў гэты раз прыдумаць складана, — ён рэанімуе гэты рычаг ціску на Расію, да прыкладу, у тых жа газавых перамовах.

Жнівеньскія выбары прэзідэнта Беларусі дададуць вастрыні многім праблемам. З Расіі, хутчэй за ўсё, пасыплюцца актыўныя інфармацыйныя нападкі на Лукашэнку па-за залежнасці ад таго, ці будзе на гэта каманда Крамля. Хапае тых СМІ і телеграм-каналаў, якія з задавальненнем зоймуцца гэтым і без бюджэтаў.

Пазбегнуць новых абвастрэнняў бакі змогуць, хіба што калі будуць настолькі шчыльна пагружаныя ў свае ўнутраныя катаклізмы, што ў іх проста не хопіць часу і энергіі на спрэчкі з суседам. Але гэта наўрад ці можна назваць аптымальным сцэнарам з любога пункта гледжання.

Беларуска-расійскія адносіны сёння ўвайшлі ў фазу стратэгічнай нявызначанасці. Старыя формы пошуку кансенсусу перасталі працаваць, а новыя выпрацаваць не атрымліваецца. Пастаянны вялацякучы канфлікт — не самы камфортны і ўстойлівы стан для дзвюх усё яшчэ саюзных краін.

Таму нейкая новая формула адносін рана ці позна будзе знойдзена. Але пакуль незразумела, ці адбудзецца гэта таму, што бакі сядуць і дамовяцца аб новым фармаце дружбы, ці ж, наадварот, разыйдуцца настолькі далёка, што канфлікты вычарпанаюцца самі сабой з-за таго, што ў адносінах ужо не будзе чаго дзяліць.