Шантаж «тэрарыстамі»: ці дапусціць Эрдаган Швецыю і Фінляндыю ў NATO

Каб уступіць у NATO, Швецыі давядзецца пайсці на значныя саступкі Турцыі.

Адным з прыкладаў няўдач, якімі абярнуўся для расейцаў напад на Украіну, стала раптоўная адмова Швецыі і Фінляндыі ад нейтралітэту і іх заяўкі на ўступленне ў NATO.

Пасля ўступлення ў Альянс дзвюх скандынаўскіх краін мяжа NATO з Расіяй павялічыцца на 1340 кіламетраў, хоць Крэмль, здаецца, імкнуўся прадухіліць такое пашырэнне сваімі дзеяннямі супраць Украіны.

Аднак не ўсё так адназначна. На гэты раз гэта сапраўды так. З моманту заявы аб жаданні шведаў і фінаў далучыцца ў траўні прайшло шмат часу, а справа ўсё яшчэ вісіць у паветры. Акрамя таго, няма ніякіх гарантый, што Швецыя і Фінляндыя сустрэнуць 2024 год у складзе НАТА. Як і чаму гэта адбылося?

Скандынаўская «хата з краю»

Нягледзячы на ​​адносную геапалітычную аднастайнасць, Скандынавія да апошняга часу заставалася фармальна падзеленай з пункту гледжання бяспекі. Калі Данія і Нарвэгія ўваходзяць у НАТО, то Швэцыя і Фінляндыя не. Больш за тое, абедзве краіны ўжо даўно дэкларуюць пазаблокавасць. Як гэта адбылося?

Непасрэдных палітычных наступстваў напалеонаўскіх войнаў у Еўропе засталося няшмат. Нейтралітэт Швецыі – адна з іх. У 1814 годзе паўночнае каралеўства ў апошні раз далучылася да пераможнай кааліцыі супраць Банапарта, дзякуючы чаму змагло адваяваць у датчан Нарвегію.

Пашыраная дзяржава акупавала ўвесь Скандынаўскі паўвостраў, нападаць на яго было нявыгадна – таму, толькі што ўзышоўшы на трон праз чатыры гады, новы кароль Карл XIV Юхан (былы паплечнік Напалеона, які павярнуў супраць яго зброю) абвясціў аб сваёй адмове. удзельнічаць у любых саюзах і войнах.

Пасля расейскага ўварвання 1809 г., якjt спустошыла Швецыю і адлучыла ад яе Фінляндыю, такое рашэнне здавалася аптымальным. Умацаваная кантролем над Нарвегіяй, геаграфічна недаступная, знясіленая стагоддзямі войнаў краіна адгарадзілася ад еўрапейскай палітыкі сцяной няўдзелу.

Шведы любяць ганарыцца сваім нейтралітэтам, які доўжыцца больш за два стагоддзі. Хоць і тут не ўсё так адназначна. Падчас Другой сусветнай вайны Швецыя, відавочна, падтрымлівала Германію, а падчас халоднай вайны дзейнічалі сакрэтныя пагадненні са Злучанымі Штатамі аб абароне Швецыі ў выпадку нападу СССР. Перш за ўсё таму, што ЗША было б праблематычна гарантаваць бяспеку сябраў НАТА Нарвегіі і Даніі, не абараняючы пры гэтым Швецыю.

Іншая сітуацыя ў Фінляндыі.

Пасля жорсткай барацьбы за незалежнасць у 1917-1920 гадах і савецка-фінляндскай вайны, якая ў суме розных этапаў працягвалася з 1939 па 1945 год, нейтралітэт Фінляндыі быў вымушаным крокам, пэўным «кампрамісам»: СССР адмаўляецца ад далейшых прэтэнзій і спробаў акупацыі, а Фінляндыя не робіць нічога, што б раздражняла Маскву.

Год таму абмяркоўваўся «фінскі варыянт» як рашэнне для Украіны – ёй актыўна прапаноўваўся такі ж варыянт нейтралітэту: адмова ад курсу на NATO ў абмен на адмову ад уварвання.

Гістарычны нейтралітэт абедзвюх краін падмацоўваўся і савецкай прапагандай. Як і ва Ўкраіне, грамадзкасьць адносна магчымага сяброўства ў НАТО падзялілася прыкладна аднолькава. У грамадствах, асабліва ў Швецыі, па-ранейшаму шырока распаўсюджаны стэрэатыпы і стэрэатыпы пра «НАТА — агрэсіўны блок».

Уварванне 24 лютага ўсё змяніла.

У Фінляндыі падтрымка сяброўства ўзляцела з 20-30% да 85% (на піку ў кастрычніку). У Швецыі — ад 30% да 64%. Шэсць з васьмі партый шведскага Рыксдага падтрымліваюць сяброўства ў НАТА. Сацыял-дэмакраты, якія знаходзіліся ва ўладзе да выбараў 11 верасня, змянілі сваю даўнюю пазіцыю з падтрымкі нейтралітэту на курс на NATO. Для спакойных скандынаваў гэта проста вокамгненная рэакцыя!

Ужо ў траўні Швецыя і Фінляндыя падалі сумесную заяўку на ўступленне, узяўшы на сябе абавязацельства прайсці ўвесь працэс разам.

Але сапраўдныя выпрабаванні толькі пачыналіся.

Турэцкае пекла

На кожным этапе руху дзвюх краін да НАТА Турцыя і яе лідэр Рэджэп Таіп Эрдаган асабіста выкарыстоўвалі ўсе даступныя інструменты і працэдуры, каб заблакаваць іх уступленне.

Нарэшце, на саміце NATO ў Мадрыдзе ў канцы чэрвеня, дзе Фінляндыя і Швецыя атрымалі афіцыйнае запрашэнне далучыцца да альянсу, лідары ​​дзвюх краін падпісалі з Эрдаганам непублічную дамову, якая задаволіла б турак і зняла блакаду.

Здзелка нядаўна пратачылася ў шведскія СМІ. Яе зьмест адпавядае прэтэнзіям і патрабаваньням, якія публічна выказваліся.

З пункту гледжання Турцыі, Фінляндыя і асабліва Швецыя «ўносяць свой уклад у тэрарызм» і павінны перагледзець сваю палітыку ў дачыненні да падтрымкі курдскіх арганізацый і прыхільнікаў апальнага прапаведніка Фетхулаха Гюлена, палітычнага апанента Эрдагана, якога Анкара вінаваціць у спробе дзяржаўнага перавароту летам 2016 года. 2016. У прыватнасці, гаворка ідзе аб адносінах з PKK (Курдскай рабочай партыяй) – гэтыя перамовы ўжо прывялі да дэпартацыі некалькіх чалавек і адмовы ва ўездзе на тэрыторыю Швецыі яшчэ каля 10 чалавек.

Таксама туркі запатрабавалі больш цеснага супрацоўніцтва з SePo (шведская служба дзяржаўнай бяспекі) — як кажуць самі шведы, такога супрацоўніцтва паміж сабой няма нават у членаў НАТА.

Гэтыя патрабаванні, а таксама ўжо зробленыя саступкі выклікаюць у Швецыі вялікую незадаволенасць.

Ёсць адчуванне мяжы, за якой саступкі ператвараюцца ў страту сябе. А шведы да гэтага не гатовыя.

Акрамя таго, Швецыя з’яўляецца дэмакратычнай краінай, дзе дзейнічаюць правілы, і аднаасобна навязаць волю ўсім надзвычай цяжка.

Так, нядаўна вышэйшая судовая інстанцыя Швецыі спыніла экстрадыцыю апазіцыйнага журналіста Бюлента Кенеса, чым выклікала вялікую незадаволенасць Анкары. «Мы хочам бачыць канкрэтныя крокі з боку Швецыі і Фінляндыі, а не прыгожыя словы», — заявіў міністр замежных спраў Турцыі Меўлют Чавушаглу. З 2016 года Кенес атрымаў палітычны прытулак у Швецыі, але Турцыя лічыць яго тэрарыстам і прыхільнікам Гюлена.

Канфлікт каштоўнасцяў або інтарэсаў?

З усіх краін-членаў НАТА толькі Турцыя і Венгрыя не ратыфікавалі ўступленне Швецыі і Фінляндыі.

І калі Турцыя адразу ж пачала «прапампоўваць правы», то Будапешт асаблівых патрабаванняў, падобна, не вылучаў. Орбан паабяцаў правесці ратыфікацыю ў студзені 2023 года. Ці можна яму давяраць — пытанне рытарычнае.

Але паказальна, што гэты працэс тармозяць дзьве краіны, якія маюць самыя блізкія адносіны з Расеяй. Цяжка выключаць нейкія інтрыгі Крамля, хоць доказаў гэтаму таксама няма.

Калі выключыць Вугоршчыну, то выйсьця пакуль цяжка ўбачыць.

Уступленне Швецыі і Фінляндыі ў НАТА ў 2023 годзе застаецца сумніўным, хоць і не немагчымым.

Турцыя адчувае, што ў яе ёсць абсалютны козыр. Швецыя і Фінляндыя вельмі хочуць у NATO, а Эрдаган трымае ключ ад дзвярэй. Ён можа патрабаваць што заўгодна. Таму і практыкуецца ў найстрогім рэалізме.

У той жа час існуе мяжа, якую шведы не могуць пераходзіць.

Так, туркі патрабуюць экстрадыцыі экс-дэпутата парламента Аміне Какабавэ! Этнічная курдка, яна паслядоўна падтрымлівае рух за незалежнасць і нават асабіста наведвала пазіцыі апалчэння пешмерга. Туркі адназначна лічаць яе тэрарысткай. Але як Швецыя можа выдаць былога дэпутата, які знаходзіцца пад аховай дзяржавы? Саму Какабавэ гэта цалкам задавальняе, бо яна супраць сяброўства Швэцыі ў NATO. Будучы яшчэ ў Рыксдагу, Какабаўэ стала ключавой фігурай у нядаўнім палітычным крызісе сацыял-дэмакратычнага ўрада, калі, пакінуўшы сваю партыю, атрымала адзіную «залатую акцыю» (бо кааліцыя мела перавагу ў адзін голас) і здолела навязаць ураду больш жорсткую пазіцыю ў курдскім пытанні. Якраз напярэдадні расейскага ўварвання ва Украіну…

Вядома, шведы яе не здадуць. А наконт іншых, напрыклад Кенэса, у іх вялікія сумневы, бо ў Турэччыне гэтым людзям, якія па сутнасьці сваёй дзейнасьці мала чым адрозьніваюцца ад украінскіх змагароў за незалежнасьць у Савецкім Саюзе, пагражаюць працяглыя тэрміны зьняволеньня і напэўна, катаванні.

Гэтая мяжа для шведаў немагчымая, перш за ўсё псіхалагічна. У глыбіні душы гэтыя людзі вельмі прагматычныя і нават цынічныя, але яны прызналі сябе сусветным ідэалам роўнасці, справядлівасці і правоў чалавека. Яны шчыра вераць ва ўласную правату, і выкананне ўсіх патрабаванняў Эрдагана будзе для іх па сутнасці азначаць разбурэнне гэтага прыгожага фасада ў вачах усяго свету і саміх сябе.

Патрабаванні Эрдагана да Швецыі падобныя на тое, што нехта запатрабаваў ад Папы Рымскага згадаць сатану ў імшы. Або тое самае, што невядомыя тэрарысты патрабавалі ад брытанскага прэм’ера ў першай серыі серыяла «Чорнае люстэрка»: заняцца сэксам са свіннёй у прамым эфіры. Здавалася б, дробязь, але прынцыповае – і крах старанна культываванага фасада ў міжнароднай палітыцы.

Цынізм «міні-Пуціна»

Ці разумее Эрдаган, што выкананне яго патрабаванняў у такой форме і ў такім аб’ёме, як ён дамагаецца, немагчыма? Цяжка сказаць.

Паміж абедзвюма краінамі існуюць праблемы ў зносінах. Такім чынам, асабісты канфлікт паміж Чавушаглу і папярэднім міністрам замежных спраў Швецыі Ан Ліндэ цягнуўся некалькі гадоў. Яна публічна крытыкавала ўварванне Турцыі ў Сірыю падчас сумесных брыфінгаў, і кажуць, што Чавушаглу не любіў яе з-за яе полу і нязручнай фемінісцкай рыторыкі.

Цяперашні міністр – мужчына, называе Турцыю дэмакратыяй і дыстанцуецца ад курдскіх арганізацый. Але ў самой Швецыі наспявае абурэнне. Усё мацней гучаць галасы: «Ці вартае НАТА? Ці не лепш было б заключыць нейкі прамы саюз з ЗША?»

Час супраць прыхільнікаў NATO. Па меры таго, як вайна ва Ўкраіне становіцца часткай паўсядзённай рэчаіснасьці, усё больш простых грамадзянаў будуць лічыць, што пагроза для іх неістотная, што «Пуцін ня пойдзе на напад, таму што ён заняты справамі з Украінай», што «Крэмль ужо прайграў», г.д.

Асаблівы цынізм у тым, што турэцкія патрабаванні таксама расколваюць скандынаўскую салідарнасць, у дадзеным выпадку – шведска-фінскую. Бо асноўныя прэтэнзіі да Швецыі, а туркі намякаюць, што маглі б «прапусціць» Фінляндыю з чаргі. Але фіны ўжо паабяцалі рухацца сінхронна са шведамі! Што ім цяпер рабіць, кінуць суседа і даўняга «старэйшага брата»? Гэта будзе ўспрынята як здрада.

Ці застацца закладнікамі шведскай прынцыповасці, хоць ім, фінам, з іх 1340 киламетрамі мяжы з Расіяй, акурат патрэбна НАТА найбольш?

І туркі гэтага не могуць не разумець. Але альбо іх проста не хвалююць уласныя праблемы шведаў і яны проста поўныя рашучасці знішчыць іх да канца ў сваіх інтарэсах, альбо яны наўмысна выстаўляюць умовы, якія немагчыма выканаць.

Акрамя таго, няма гарантыі, што пасля іх выканання ў турак не вырастуць апетыты і не захочацца чагосьці іншага. Напрыклад, каб кароль Швецыі асабіста падаваў Эрдагану каву з лукумум. І калі гэтае жаданне выканаецца (у чым асабіста я не сумняваюся), з’явіцца новае, і гэтай сазе не будзе канца.

Так ці інакш, Эрдаган апраўдвае сваю рэпутацыю «міні-Пуціна». Або ён агрэсіўна перасьледуе ўласныя інтарэсы, не лічачыся з інтарэсамі іншых, або турэцкі віцэ-султан нават робіць пэўную ласку маскоўскаму цару як свайму калегу (хутчэй за ўсё, у абмен на пэўныя ласкі).

Шляхам Карла XII

Некаторыя лічаць, што многае залежыць ад унутрыпалітычнай сітуацыі ў Турцыі. Шмат хто ў Скандынавіі спадзяецца, што пасля летніх выбараў у Турцыі сяброўства ў НАТА стане скарыстанай картай, якую Эрдаган можа выкінуць.

Улады Турцыі актыўна рыхтуюцца да выбараў. Мэр Стамбула Экрэм Імамаглу, які быў патэнцыйным канкурэнтам Эрдагана, ужо асуджаны на турэмнае зняволенне больш чым на два гады.

Такім жа элементам перадвыбарчай стратэгіі можа стаць для нашага «султана» шведскі гамбіт.

Магчыма, але гэта ў любым выпадку адкладае пытанне аб сяброўстве да наступнай восені. Што будзе да таго часу? Не выключана, што падтрымка паступлення сярод грамадзян упадзе. Ці ўлада зменіцца — няма гарантый, што шведская кааліцыя пратрымаецца доўга.

Сітуацыя чымсьці нагадвае пазіцыю шведскага караля Карла XII пасля паражэння пад Палтавай, калі ён разам са сваімі саюзнікамі — Мазепай, Орлікам і казакамі — знайшоў прытулак ва ўладаннях Асманскай імперыі, разлічваючы на ​​яе падтрымку ў змаганні з Расіяй, але стаў закладнікам унутраных турэцкіх інтрыг і пяць гадоў правёў ганаровым вязнем на тэрыторыі сучаснай Малдовы. З гэтага часу ў шведскай мове з’явілася запазычанае з турэцкай мовы слова «калабалік» – бурная, гарачая спрэчка, скандал ці нават бойка.

Патэнцыйная пагроза крызісу НАТА вялікая. Так што давайце сачыць за Анкарой – сачыць за рукамі.

Аўтар: Раман Горбік, старэйшы выкладчык Універсітэта Эрэбру